مشخصات کتاب مآثر السلطانیه (تاریخ جنگهای ایران و روس) به ضمیمه جنگهای دوره دوم، از تاریخ ذوالقرنین
نام : |
کتاب مآثر السلطانیه (تاریخ جنگهای ایران و روس) به ضمیمه جنگهای دوره دوم، از تاریخ ذوالقرنین |
مولف ، نویسنده : |
عبدالرزاق بیک دنبلی |
انتشارات، نشر : |
روزنامه ایران |
تعداد صفحات / سایز و مدل : |
672 / وزیری شومیز |
شابک : |
9646707629 |
قیمت پشت جلد : |
1,800 تومان |
|
این کتاب دربارۀ تاریخ دورۀ اول هجوم روسیه به ایران, از آغاز تا معاهدۀ گلستان به همراه فشرده ای از رخدادهای سلطنت فتحعلی شاه قاجار, از پایان جنگ های مرحله اول تا آستانۀ هجوم مجدد قوای روسیه به خاک ایران است.
مؤلف که در همین ایام در دارالسلطنه تبریز حضور داشته, شاهد بسیاری از حوادث قفقاز و آذربایجان بوده و روایت مستقیم و دست اولی از جنگ های ایران و روسیه فراهم آورده است. با توجه با اینکه عبدالرزاق در آستانۀ هجوم دوم روس ها به ایران, درگذشت و نتوانست حوادث دورۀ دوم جنگ ها را نیز روایت کند, در این تصحیح گزارش جنگ های مرحلۀ دوم, از نسخه خطی تاریخ ذوالقرنین, نوشتۀ خاوری شیرازی به پایان کتاب افزوده شده است. کتاب مآثر سلطانیه در زمان حیات مؤلف و یک سال پیش از درگذشت دنبلی, در چاپخانه سنگی تبریز به چاپ رسید. در سال 1351 چاپ افستی از روی چاپ سنگی صورت گرفت. تصحیح حاضر بر اساس همان چاپ سنگی صورت گرفته و افزون بر مقدمۀ مصحح دربارۀ تاریخ جنگ های ایران و روسیه و پیشینۀ طایفه ی دنبلی و سرگذشت عبدالرزاق مفتون, از توضیحات مفصلی دربارۀ مطالب به صورت زیرنویس برخوردار است.
کتاب با مقدمات تأسیس سلسله قاجاریه دست آغا محمدخان و چگونگی مرگ او و به سلطنت رسیدن فتحعلی شاه در 1212 هـ آغاز می شود و به حوادث سال 1241 هـ ختم می شود.
خاندان دنبلی از عهد شاه طهماسب اول به حکومت خوی و مضافات آن رسیدند. در رقابت میان محمدحسن خان قاجار و کریم خان زند، پدر مؤلف، نجف قلی خان به خان قاجار پیوست و پس از شکست در جنگ چمن اوجان تسلیم کریم خان زند شد. خان زند نیز او را در منصب بیگلربیگی تبریز ابقا نمود؛ ولی از ترس عصیان دنبلی ها به هنگام ترک آذربایجان، فضل علی خان پسر نجف قلی خان و برادر عبدالرزاق دنبلی و شهبازخان پسر مرتضی قلی خان را به عنوان گروگان به شیراز فرستاد. در زمستان سال 1185 چون عبدالرزاق دنبلی پسر دوم نجف قلی خان نخستین دهۀ حیات خویش را سپری کرد، به حکم تقدیر و به عنوان جانشین برادر بزرگ تر خویش به رسم گروگان روانۀ شیراز شد.
دنبلی در ایام حبس نظر 14 ساله در شیراز و اصفهان اقبال آن را داشت تا با نمایندگان بزرک مکتب بازگشت آشنا شده و از آنان در شیوۀ نگارش روان روان و پیراسته از اغلاق و تکلف های ملال آور تأثیر پذیرد. دنبلی مآثر سلطانیه را با عباراتی روان و با این حال با نثری استوار و متین تدوین کرده و آن را به الگویی برای غالب مورخان بعدی تبدیل کرده و از این طریق در گسترش روان نویسی و اجتناب از مغلق نگاری در عصر قاجار، تأثیری غیر قابل انکار به جای گذارد. گفتنی است که مورخان عصر قاجار چه کسانی چون محمدصادق وقایع نگار مروزی و خاوری شیرازی که در دورۀ فتحعلی شاه به تدوین وقایع ایام سلطنت این پادشاه قاجاری مأمور شدند و چه مورخان ادوار بعدی خاصه وقایع نگاران دورۀ ناصری مانند رضاقلی خان هدایت و محمدتقی خان سپهر افزون بر پیروی از سبک و روش تاریخ نویسی دنبلی، در ارائۀ وقایع جنگ های مرحلۀ اول ایران و روس نیز اساس تنظیم اطلاعات خویش را گزارش های دنبلی قرار دادند. اهمیت این کتاب در باب جنگ های ایران و روس سبب شد تا «سر هارفورد جونز» انگلیسی این کتاب را به انگلیسی ترجمه کند.
مصحح در این کتاب افزون بر تصحیح برخی اشتباهات تایپی، توضیح برخی از پیچیدگی های متن را شیوۀ کار خود قرار داده است. به این منظور در حاشیه و پاورقی خواننده را به عمده ترین منابع قاجاری به ویژه منابع خطی که دسترسی به آنها برای همه میسر نیست، ارجاع داده است. از آنجا که دنبلی اثر خویش را اغلب به شرح جنگ های عباس میرزا اختصاص داده و گزارش های دیگر عصر فتحعلی شاه را به اختصار بیان کرده است، مصحح برای پیوستگی گزارش های عصر فتحعلی شاه در پاورقی و حاشیه به توضیحات تکمیلی مبادرت کرده است.
یکی از مهم ترین اقدامات مصحح، تصحیح سال ها است. دنبلی به پیروی از سنت تلفیق گاه شماری قمری و خورشیدی، گاه رخدادهای مربوط به سال های مختلف را به هم آمیخته و با تغییر سال قمری در عناوین کتاب خویش بر اساس حلول سال جدید خورشیدی، حوادث سال قمری پیشین را ذیل حوادث سال جدید خورشیدی و نه قمری آورده است. چون احتمال می رفت حفظ سال شماری های نادرست در قسمتی از این کتاب برای برخی خوانندگان معضلاتی را پدید آورد، تا هر کجا که این اشتباهات به چشم می خورد، آنها اصلاح شده و در حاشیه توضیحات لازم آورده شده است.
مصحح در بخش ضمایم برای تسهیل کار خوانندگان و محققین متن تمام عهدنامه هایی را که دنبلی در کتاب خویش به اختصار به آنها اشاره کرده، ضمیمه نموده است که دربرگیرندۀ قراردادهای منعقدشده میان والی گرجستان و دربار قاجار با فرانسوی ها، روس ها، انگلیسی ها و عثمانی ها می شود.
