مشخصات کتاب تفسیر شریف البرهان فی تفسیر القرآن

تگ ها : خرید کتاب تفسیر شریف البرهان فی تفسیر القرآن. هاشم بن سلیمان بحرانی. حجت الاسلام حاج شیخ عبدالله صالحی نجف آبادی. انتشارات: ذوی القربی. کتاب تفسیر شریف البرهان فی تفسیر القرآن هاشم بن سلیمان بحرانی. کتاب تفسیر شریف البرهان فی تفسیر القرآن ذوی القربی. علامه سید هاشم بحرانی. حجت الاسلام حاج شیخ عبدالله صالحی نجف آبادی. تفسیر روایی شیعه.

مولف در ابتدای کتاب مینویسد من روایات را از کتب معتبر، قابل اعتماد و مورد رجوعی، انتخاب کردم که مؤلفین آنها از مشایخ معتبر و علمای منتجب هستند. (در مقدمه ۱۶، مصادر کتاب و مولفان آنها را بیان می‌کند) می‌فرماید: اغلب روایات را از طریق امامیه نقل کرده‌ام،

البرهان تفسیری است روایی، مربوط به قرن یازدهم که مؤلف آن بر اساس تفاسیر روایی قدمای امامیه، مانند فرات، عیاشی، محمد بن عباس ماهیار، علی بن ابراهیم، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (علیه‌السلام) و برخی تفاسیر دیگر دست به جمع آوری روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) زده است و هدف مؤلف آن گردآوری و تنظیم آنها بر اساس ترتیب سوره‌های قرآن بوده است. این تفسیر، در این جهت مانند دیگر تفاسیر روایی، به نقد و توضیح روایات دست نزده و از خود توضیحاتی نیاورده است; بلکه از کتابهای شیخ رجب برسی و جامع الاخبار و تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (علیه‌السلام) نقل کرده است. منابع روایی او بیش از ۵۸ عنوان است.

بحرانی در آغاز تفسیر، مباحثی را در باب فضل علم و متعلم، فضل قرآن، جایگاه ثقلین در اسلام و نهی از تفسیر به رأی آورده است. وی در مقدمه، درباره علل تألیف و چگونگی کار خود توضیح می دهد و در همان جا می گوید: «من در مواردی که در آیه‌ای روایتی نیافتم، سخنان علی بن ابراهیم در تفسیر را نقل می کنم، چون کلام او به منزله روایت است؛ زیرا شاگرد امام و منسوب به امام است»

انگیزه تالیف :

مؤلف با چینش سه مقدمه انگیزه خود را بیان می‌دارد:

۱- همه بر شرف و بلند مرتبگی شان قرآن، واقفند و می‌دانند که نجات در تمسک به آن است، بحث، تلاوت و تفکر در معانی آن، سبب حیات قلبها و علم و عمل بدان، سبب تخلص از سختی‌هاست.

۲- به اسرار و حقایق پنهان آن با عقول معمولی نتوان رسید، باید از اهل ذکر که اهل تنزیل و تاویل قرآنند، اخذ نمود.

۳- دیدم که مفسرین و علماء، به آراء دیگرانی غیر از اهل بیت عصمت «علیهم السلام» رو آورده‌اند، در حالیکه باید در فهم اسرار و حقایق قرآن تا آشکار شدن تاویل و تفسیر اهل بیت «علیهم السلام»، توقف نمود به همین جهت برای فهم نظرات تفسیری و بیان اهل بیت «علیهم السلام» در تاویل و اسرار کتاب الهی، اقدام به جمع آوری روایات تفسیری وارده از آنها نمودم

گزارش محتوا

دیدگاه علما درباره کتاب :

مرحوم علامه آقا بزرگ تهرانی در جلد ۳ صفحه ۹۳ الذریعة می‌نویسد: «علامه بحرانی، در تفسیر «البرهان» بسیاری از احادیث رسیده از اهل بیت «علیهم‌السلام» در تفسیر قرآن را جمع نموده است».

صاحب روضات الجنات در جلد ۸ ص۱۸۱ به بعد می‌نویسد: «سید هاشم بحرانی در کتاب البرهان، مقداری از اخبار وارده در تفسیر را از کتب قدیمه غریبه و غیر آن جمع نمود.» مؤلف در مقدمه خود می‌نویسد: کتاب «البرهان»، شما را بر بسیاری از اسرار علوم قرآن آگاه می‌سازد. برخی مسائل علوم شرعی، قصص و اخبار انبیاء علیه‌السّلام و فضائل اهل بیت امامت «علیهم السلام» را برای شما، روشن می‌گرداند. و در خاتمه کتاب می‌فرماید: این کتاب مشتمل بر بسیاری از روایات تفسیری اهل بیت «علیهم السلام» می‌باشد و شامل کثیری از فضایل آنها و آیات نازله در شان و حق آنها و در برگیرنده بسیاری از علوم احکام و آداب، قصص انبیاء و علوم دیگری است که در کتاب دیگری نخواهید یافت.

روش مؤلف در نقل روایات :

در مقدمه می‌نویسد: من روایات را از کتب معتبر، قابل اعتماد و مورد رجوعی، انتخاب کردم که مؤلفین آنها از مشایخ معتبر و علمای منتجب هستند. (در مقدمه ۱۶، مصادر کتاب و مولفان آنها را بیان می‌کند) می‌فرماید: اغلب روایات را از طریق امامیه نقل کرده‌ام، ولی در آنجایی که روایات اهل سنت موافق روایات اهل بیت «علیهم السلام»، یا در بیان فضائل اهل بیت «علیهم السلام» هستند، از آنها نیز نقل نموده‌ام. از ابن عباس نیز مقدار کمی در تفسیر آیات، نقل کرده‌ام، زیرا او شاگرد حضرت علی علیه‌السّلام بوده است.

می‌نویسد: در جایی که در تفسیر آیات روایت صریح و مستندی از اهل بیت «علیهم السلام» نیافتم، آنچه را علی بن ابراهیم قمی (که فردی ثقه می‌باشد) در تفسیر خود آورده، نقل کرده‌ام، زیرا، تفسیر او منسوب به امام صادق «علیه السلام» می‌باشد. 

 دیدگاه مهدی آصفی :

آیت الله شیخ مهدی آصفی در مقدمه خود بر تفسیر برهان می‌نویسد: برهان از بهترین تالیفات علمای شیعه در این باب است، این تفسیر شامل روایات اهل بیت «علیهم السلام» در تفسیر قرآن است و مصنف زحمت زیادی برای جمع و تنظیم این احادیث از مصادر روایی متعدد، متحمل شده است، نظیر تفسیر نور الثقلین.

در واقع دو تفسیر هم‌ عصر «البرهان» و «نور الثقلین» اقدام به جمع آوری و تنظیم روایات تفسیری اهل بیت «علیهم السلام» نموده‌اند، که قبل از آن، این عمل انجام نگرفته بود، با این تلاش، مجموعه تفسیر روایی ارزشمندی در اختیار محققین قرآنی قرار گرفت. 

در بخش «نقود و مؤاخذات» می‌نویسد: با وجود تلاش علمی فراوان در تفسیر البرهان، این کتاب بخشی از روایات ضعیفه در غلو و تحریف را دربر دارد. به نظر می‌رسد که، مصنف محترم اقدام به تصفیه و جداسازی احادیث ضعیف ننموده است، با اینکه اهتمام نموده، ولی اقدام او کافی نبوده است. ایشان از مصادری که متهم به وضع و ضعف هستند، استفاده نموده است، و نیز روایاتی نقل نموده که، از حیث سند، ضعیف و از حیث متن، مضطرب می‌باشند، بنابراین می‌توان گفت: «البرهان» یک تلاش علمی مفیدی است، که راه را برای محققین آشنا به نصوص، عارف به ضعف و اضطراب روایات و توانا در استخراج صحیح از سقیم، هموار کرده است. 

شکی نیست که وجود روایات ضعیف و مضطرب از اهمیت کار سید بحرانی نمی‌کاهد، همانگونه که «بحار الانوار» مرحوم مجلسی، دارای روایات ضعیف و مضطرب می‌باشد، اما وجود آنها از اعتبار و عظمت تلاش مجلسی و خدمتی که به کتابخانه تشیع نمود، نمی‌کاهد.

منتهی، جمع آوری و تنظیم، مرحله اول کار است، مرحله دوم، تنقیح و تصفیه آثار تفسیری مرویه از اهل بیت «علیهم السلام» و جداسازی صحیح از غیر آن و مرحله سوم، استخراج و استنباط اصول و خطوط کلی شیوه تفسیری اهل بیت «علیهم السلام» می‌باشد. بدون تکمیل هر سه مرحله، نمی‌توان از روایات تفسیری اهل بیت «علیهم السلام» بهره فراوانی برد. بنابراین برای افراد غیر متخصص در شناخت روایات، بسیار مشکل به نظر می‌رسد که بتوانند با استناد به روایات ایندو مجموعه تفسیر روائی (البرهان و نور الثقلین)، قطع به نظر تفسیری ائمه «علیهم السلام» پیدا کنند.

دیدگاه آیت‌الله معرفت

آیت الله معرفت در «التفسیر و المفسرون» صفحه ۳۳۰- ۳۳۱ می‌نویسد: «سید هاشم بحرانی از محدثین فاضل و متتبعین روایات و گردآورندگان اخبار محسوب می‌شود. ایشان در این گردآوری هیچگونه اظهار نظری در جرح، تعدیل، تاویل روایات مخالف عقل و نقل صریح یا جمع منطقی روایات مخالف و معارض، نمی‌نماید.

و این شیوه‌ای است که اکثر اخباریین برگزیده‌اند. او در تفسیر خود به کتبی اعتماد کرده است که از حیث استناد به معصوم «علیهم السلام» متزلزل بوده، اعتباری به آنها نیست، و نیز از کتبی نقل نموده که مملو از روایات جعلی می‌باشند، علاوه بر اینکه برخی روایات نقل شده دارای ضعف اسناد و یا مرسله می‌باشند. در اسناد روایات به معصومین «علیهم السلام» طریقه احتیاط را پیش نگرفته است، در جایی که حدیث، منسوب به امام علیه‌السّلام است، آن را به امام علیه‌السّلام نسبت می‌دهد. اضافه بر اینکه تمام آیات قرآن را در بر نمی‌گیرد. با این وصف البرهان در نوع خود، مجموعه کم نظیری است که لابلای آن، روایات هدایت بخش اهل بیت «علیهم السلام» به محققین تیزبین و نقاد، ارائه خواهد شد.»

مولف : علامه سید هاشم بحرانی

ناشر : انتشارات ذوی القربی